Trage Verhalen – Chris van Dam over Liefdevol Leiderschap

Wat een schilderij van een 18e-eeuws schip, de paus en Cees Zwart met Liefdevol Leiderschap te maken heeft? Voor Chris van Dam is het klip en klaar. Voor het tweede interview in onze themareeks gingen we met het markante lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal in gesprek over geloof, hoop en liefde. “Uiteindelijk gaan beslissingen altijd over mensen.”

Door kleine gangetjes gaat het, vanaf de receptie in het parlementsgebouw aan het Plein. Ondanks dat het imponeert, dit centrum van de Nederlandse macht, doet het ook vertrouwd aan. We blijven ingetogen, wij Nederlanders, óók of misschien juist op de plaats waar onze machthebbers werken.

Multitasken

Chris’ werkkamer is al evenzo imponerend. Twee bureaus, lege kasten, een televisietoestel. Een paar pennen, post-its. Als ik zijn kamer word binnengebracht zit hij aan de spreektafel met zijn fractiemedewerker. Nog even iets afstemmen, ze bladeren samen door een document. Chris streept zo hier en daar wat aan, zijn collega begrijpt het. Een klap op zijn schouder, Chris’ aandacht is weer ergens anders.

Charmante ironie

“Welkom!” Een grote hand, Chris’ rijzige gestalte torent boven me uit. Hij vraagt om koffie, de hem zo kenmerkende ironie klinkt ook hierin door – iets over koekjes, geloof ik. De dame die me heeft gebracht – ze blijkt Henriette te heten – komt een paar minuutjes later terug met koffie, thee voor hem. Geen koekjes. Ze vraagt hem niet te vergeten dat hij moet stemmen, over een kwartier. “Omdat ik weet dat jij je verantwoordelijk voelt als ik het vergeet: natuurlijk ga ik stemmen”, antwoordt hij. Hij kijkt er deemoedig bij.

Markant persoon

We praten wat over het lidmaatschap van de Kamer. Samenzweerderig zegt hij dat hij eindelijk lid is geworden van Nieuwspoort. “Zodat ik nu eindelijk kan zien hoe iedereen geheime gesprekken aan het voeren is.” Het is Chris ten voeten uit. Grappig, ironisch, scherp formulerend. Een beetje afstandelijk, zijn jovialiteit en warmte ten spijt – of misschien wel daaróm: hij bespeelt zijn omgeving zonder manipulatief te zijn. Chris is zeer taalvaardig, scherpzinnig, snel van oordeel, ook wel gewend om gelijk te krijgen. Dat heeft hij meestal ook, zo is me de afgelopen jaren gebleken.

18e-eeuws schip

Ik ken hem nu zo’n jaar of 10, nog vanuit zijn functie als plaatsvervangend hoofdofficier van justitie in het arrondissement Haarlem. Dezelfde lach als destijds, toen ik hem vroeg of hij wel genoeg tegenspraak kreeg uit zijn omgeving. En net als destijds, als ik hem nu naar zijn beelden bij Liefdevol Leiderschap vraag, volgt op de luide lach een ernstig antwoord.

“Ja, dan ga ik je wat laten zien.” Hij staat op van de tafel en loopt naar één van de weinige schilderijen aan de muur. Het lijkt een voorstelling van een 18e-eeuws schip. Het is een houtsnede zo blijkt bij nadere inspectie, met goud ingelegd. “Kijk. Dit schilderij. Ik sjouw dat al bijna mijn hele loopbaan met me mee. Dit schilderij heb ik gekregen toen ik leidinggevende was bij het Haagse parket. Van één van de administratief medewerksters. Zij had een tijdelijk contract. En dat had ze al heel lang. En ze was echt een topper. Niet alleen qua werk, maar ook qua houding, wie ze was. Turkse van origine. Met haar inkomen onderhield ze niet alleen zichzelf, maar ook deel van haar familie. Dus het was belangrijk dat ze een baan had.

Onrechtvaardigheid

Het was een onzekere tijd en we konden destijds geen vaste contracten aangaan. Na 3 tijdelijke contracten zou ze worden ontslagen, moesten we weer een ander gaan inwerken. Ik had daar veel moeite mee, want het voelde alsof de mens daarmee een soort wegwerp-product werd. Ik ben naar de toenmalige hoofdofficier gegaan en heb bepleit dat ze moest blijven. Die had allerlei tegenwerpingen, die ik vanuit zijn managers-perspectief wel begreep. Zoals: ‘dan krijg ik een heleboel mensen die een definitief contract willen’. Nou inderdaad, zei ik hem, wij moeten dat ook bij een heleboel mensen doen. Want wij zijn het Openbaar Ministerie, we moeten op een fatsoenlijke manier met onze mensen omgaan. Uiteindelijk heeft toen een grote groep mensen een vast contract gekregen.”

Op dit moment gaat een luide bel – het blijkt het teken dat er gestemd moet worden in de plenaire zaal. Chris kijkt even omhoog, en vervolgt onverstoorbaar zijn verhaal. “En toen kwam ik na een vakantie op mijn werk, en toen stond daar een enorm kartonnen pakket. Dat bleek van haar te zijn. Toen ik het uitpakte bleek er dit schilderij in te zitten. Dat had ze voor mij in Turkije gekocht en omdat het niet in het ruim kon, had ze er de hele reis mee op schoot gezeten. Kun je het je voorstellen?”

Onverstoorbaar

We worden onderbroken door Henriette. Ze informeert _of meneer Van Dam óók van plan was om te gaan stemmen_? Chris zegt haar dat hij er meteen naar toe sprint. Om vervolgens tegen mij te zeggen: “Dit schilderij herinnert mij aan de menselijke maat. Op een nieuwe werkplek vragen mensen aan me: _wat heb jij nou aan de muur hangen_? Laat ik het zo zeggen: je moet inderdaad even de schoonheid erin ontdekken. Maar ik heb het altijd in mijn kamer hangen, omdat dit de menselijke maat is. Want uiteindelijk gaan beslissingen altijd over mensen. Zo. En nou ga ik even stemmen.”

Een kwartiertje ongeveer blijft hij weg. Hij is even snel terug als dat hij wegholde. We keren terug naar het onderwerp.

“Liefdevol Leiderschap kan een vaag begrip zijn. Je moet het echt handen en voeten geven, en werkelijke aandacht voor individuele mensen is daar een belangrijk deel van. Zeker in organisaties waar de mens de belangrijkste productiefactor is. Dat heft mij zelf ook op.

De paus als liefdevol verbinder

Een mooi voorbeeld vind ik de paus. Waarom spreekt hij mij aan? Omdat hij de méns ziet staan. Hij gaat op bezoek bij – of in zekere zin: daalt af – naar asielzoekers, daklozen, drugsverslaafden. Hij verhoudt zich op een andere manier tot die mensen dan een traditionele kerkvorst omdat hij niet het belang van de kerk voorop lijkt te stellen, maar dat van de méns. Met zijn aanwezigheid geeft hij die mensen hoop, doordat een zo belangrijke figuur naar hen omziet. Daarmee doet de paus iets belangrijks: hij verbindt twee voor mij belangrijke elementen van liefdevol leiderschap met elkaar: de menselijke maat en hoop!”

Wat zijn cijfers waard?

Chris vertelt over een boek van Cees Zwart (_Over Hoop_, red.) dat hem zeer heeft geïnspireerd. “We leven in een tijd waarin onze beelden over de toekomst meer worden bepaald door planbureaus dan door visie. Dat geldt zeker in de politiek, maar het geldt ook voor veel managers: ze baseren zich op doorrekeningen, extrapolaties uit het verleden, analyses van deskundigen, winstwaarschuwingen. Natuurlijk zijn die metertjes in de cockpit belangrijke indicatoren, adviseurs, maar ze moeten niet alleen maar bepalen waar je naartoe onderweg bent.”

Het gedroomde ondenkbare

Cees Zwart definieert Hoop als ‘het gedroomde ondenkbare’. Chris vindt de afschaffing van de slavernij daarvan een mooi voorbeeld. Die afschaffing is ooit door enkelingen geïnitieerd, volledig tegen de tijdgeest in. Mensen zijn voorbij de horizon van dat moment gaan denken, ook vanuit de menselijke maat. Als niet zij de ruimte hadden gevonden om voorbij de modellen van dat moment te denken, hadden we dan nu nog slavernij (in die vorm) gehad?

De olifant in de kamer

In onze huidige tijd zijn we ook bang om toekomstbeelden te hebben. In de woorden van onze minister-president Mark Rutte: ‘visie’ is een olifant die in de weg staat. Maar ook in mijn eigen politieke partij is het hier en nu – bijvoorbeeld de portemonnee van de burger – vaak belangrijker dan een blik op de toekomst. Let wel: dat is voor politici ook heel moeilijk, omdat de burger om de 4 jaar ook in zijn portemonnee kijkt als hij naar de stembus gaat. En toch: meer dan ooit is het belangrijk dat leiders bijdragen aan hoopvolle beelden van de toekomst, ook niet cynisch zijn over hoe wij als mensen in dat opzicht in elkaar zitten.”

Voorbij de zweverigheid

“Liefdevol leiderschap heeft de potentie om een zweverig toestand te worden. Alleen maar roepen dat je aardig moet zijn voor elkaar, dat schiet niet op. Wat Zwart doet, dat is het Geloof (dat zijn de overtuigingen, de ervaringen, onze ‘metertjes’) verbinden met de Hoop_, het gedroomde ondenkbare, het ideaal dat voorbij de horizon ligt. En dat doet hij met _Liefde. Dus dat die twee werelden verbonden worden met elkaar op een manier die haalbaar is, empathisch, menselijk. De menselijke maat. Als dat concept een plek krijgt binnen _Liefdevol Leiderschap_, dan word ik ter plekke fan. ”

Is het mogelijk om dit op het Binnenhof in praktijk te brengen?

“Tja, best moeilijk. Voor dit soort dingen geldt dat je pas recht van spreken hebt als je er ook iets van in praktijk brengt. Mijn portefeuille in de Kamer is die van Justitie en Veiligheid. Het is niet zo moeilijk om telkens bij te dragen aan een zwart beeld, te benadrukken wat er allemaal fout gaat. TBS’ers die vreselijke dingen doen, de drugsmaffia die ondermijnend het land over neemt, corrupte politieagenten, noem het maar op. Natuurlijk is het incident en zijn schreeuwende krantenkoppen brandstof voor het politieke proces, maar ik probeer heel erg daar wat los van te komen.

Schat individu op waarde

Ik benadruk overal en telkens weer dat veiligheid begint bij mensen zelf, die in hun eigen omgeving verantwoordelijkheid nemen voor fatsoen en orde. Dat we ons niet moeten laten aanpraten dat we er zelf niet meer toe doen. Dus niet bij nieuwe denkbeelden rondom opsporing meteen roepen dat het niet kan, maar juist bijvoorbeeld burgerinitiatieven omarmen. Je moet incidenten rond TBS’ers benoemen, maar wel met de bijsluiter dat het één van de best functionerende systemen is als je het bekijkt vanuit recidive-preventie. Alleen al uit respect voor al die mensen die werkzaam zijn in die strafrechtketen is een wat liefdevolle opstelling wel de startpositie voor mij.

Het Binnenhof is de Nationale Politieke arena. De camera’s houden natuurlijk van een leuke rel, dus dat komt ook in het nieuws. Inhoudelijk wordt hier het debat soms vlijmscherp gevoerd, dan knettert het behoorlijk. Maar dat moet je niet duiden als liefdeloos. Na het geknetter, als de microfoon uit staat, zeggen we tegen elkaar: “nou dat ging lekker hè?” Het debat is nodig om de standpunten uit te meten, daar is niets mis mee.

Wir schaffen das

Waar ik meer moeite mee heb, is het gebrek aan hoop. Als je het hebt over leiderschap, dan zijn er eigenlijk heel erg weinig mensen in onze politiek die zeggen: I have a dream. Of Wir schaffen das. En ik begrijp ook wel dát het lastig is, want wanneer je met een boodschap van hoop – een toekomstbeeld voorbij de horizon – komt, dan zit meteen heel Twitter vol met mensen die dat relativeren, cynisch zijn, je afzeiken. Terwijl het zó belangrijk is dat we ook vooruit durven te denken.”

Het gaat om de mens

Geloof, hoop en liefde. Het is natuurlijk meer dan toeval dat Chris als christendemocraat onder de indruk is van die drieslag. Chris: “Nou, maar dan wel op de manier waarop Cees Zwart met die begrippen om gaat. Dan is voor mij toch de belangrijkste les dat je naast de liefde – de aandachtige, menselijke omgang met elkaar – durft te dromen over de toekomst, durft om beelden van een betere toekomst te formuleren. Voor jezelf, voor je bedrijf, voor je politieke beweging. Als je dat nalaat, dan blijf je een beetje draaien in het gedoe van vandaag en dat heeft uiteindelijk niets met ‘liefdevol’ te maken. Daar breng je de mensen en de mensheid niet verder mee.”

– Jeroen van Maaren

Bezoekadres

Rijksstraatweg 104c
3632 AD
Loenen aan de Vecht

Postadres

Bredestraat 9
3632 AX
Loenen aan de Vecht

Contact

office@corion.nl
088 267 4660
connect with us