Eenvoudig gehoorzamen

Laat me raden. Toen je het woord gehoorzamen las, begonnen je nekharen overeind te staan. Dat is niet vreemd, dat heb ik ook. Gehoorzamen klinkt als iets moeten. En bij moeten denken we al snel “ik moet niets”.

Een brug te ver

Luisteren is al lastig, maar dat willen de meesten van ons nog wel proberen. Zo lang we maar zelf mogen bepalen wat we doen met wat we horen. Gehoorzamen is dan een brug te ver. Het heeft iets slaafs, opvolgen zonder er zelf bij na te denken. Toch kan iedereen wel een paar personen aanwijzen die je gedurende een dag hebt gehoorzaamd. Je leidinggevende, je partner, je kind. Personen die je vragen iets te doen. Dat heeft vaak niets met slaafs volgen te maken. Gehoorzamen brengt zelfs een vorm van eenvoud waar je, ook als welnadenkend mens, de vruchten van kunt plukken.

‘Geef ons regels en straf’

Gehoorzamen speelt in de actualiteit een belangrijke rol. Natuurlijk is er het gehoorzaam zijn aan de door de overheid ‘geadviseerde’ regels rondom corona. Even een zijpad: Ik heb echt met verbazing gekeken hoe we als maatschappij zijn gegaan van ‘mondkapjes hebben geen significante bijdrage in het tegengaan van corona’, naar ‘het dringend advies om ze te dragen’, tot de regel dat het niet dragen van een mondkapje in de publieke binnenruimte gaat leiden tot een boete. “Geef ons regels die we moeten gehoorzamen, en geef hen straf die dat niet doen, want we kunnen niet tegen onzekerheid”, klinkt daar als het ware uit.

De crux in gehoorzamen

Buiten corona hebben we ook de parlementaire hoorzitting rondom de kinderopvangtoeslag-affaire. Hier hoor je ambtenaren van de belastingdienst zeggen: er was een wet en die hebben we gewoon gehoorzaamd. Precies in zo’n zin zit de crux. Ergens tussen het horen van de wet en er opvolging aan geven lijkt juist de welnadenkendheid waar we zo prat op gaan aan de kant te worden gezet. Maar is dat zo? Zowel met de regels rondom corona als bij de belastingdienst draait het volgens mij om vertrouwen.

Het begint met vertrouwen

Gehoorzamen is niet slaafs, maar wel degelijk een rationele keus. Te beginnen met de vraag of je degene, die jou een opdracht geeft, betrouwbaar vindt. Vertrouw je erop dat die persoon het goede met je voor heeft? Of oefent hij of zij alleen maar macht op je uit? Neem een voorbeeld waarbij je met een leidinggevende spreekt over je toekomst: je krijgt een pad voorgespiegeld waarbij je je bedenkingen hebt. Als je erop vertrouwt dat hij (of zij) het beste voor jou wil, dan kijk je heel anders naar zo’n carrièrepad dan wanneer dat niet zo is. Dan denk je eerder: hij zegt dit alleen maar omdat het in zijn straatje past. Of je de ander wel of niet vertrouwt, bepaalt of je gehoorzaamt of niet. Is dat vertrouwen er, dan kun je zonder na te denken opdrachten opvolgen en gehoorzaam zijn. Het scheelt als je je niet telkens eerst hoeft af te vragen of iemand te vertrouwen is.

Er is moed voor nodig

Het lastige met vertrouwen is dat er moed voor nodig is. En er zijn bijna meer voorbeelden van wanneer het misgaat met vertrouwen dan van de positieve uitwerking die het kan hebben. Dat maakt het juist zo moeilijk. Neem nou de kinderopvangtoeslag-affaire. De belastingdienst is een uitvoeringsinstantie. Zij volgen op en zijn gehoorzaam aan wat de wetgever (in dit geval het ministerie van SZW) hen opdraagt. Dit doen zij vanuit het vertrouwen dat wat er aan wetgeving hun kant op komt, goed doordacht is en klopt. Nu bleek het vertrouwen beschaamd te zijn. Er zaten onderdelen in de regels die compleet voorbijgingen aan de menselijke maat. Die of niet goed doordacht zijn, of misschien gewoon fout vanwege de gedachte iedere ouder die een fout maakt over een kam te scheren met een frauderende Bulgaar. Maar moet degene die gehoorzaam is geweest vanuit het vertrouwen in de wetgever dan de schuld krijgen?

Gehoorzamen maakt het leven eenvoudiger

Ondanks recente voorbeelden van hoe het mis kan gaan met vertrouwen, blijf ik geloven dat het juist goed is om vertrouwen in anderen te stellen. Ik wil niet standaard wantrouwend zijn. Want dat kost zoveel energie. Ik merk wel dat het goed is bewust te blijven in wie ik mijn vertrouwen stel. Wie zijn mijn raadgevers, mijn ‘trusted advisors’? Je vertrouwen in iemand stellen is misschien ook wel een proces. Eenvoudig gehoorzamen is de weg om iemands betrouwbaarheid te leren kennen. Dan maak ik de weloverwogen keuze erop te vertrouwen dat iemand het goede met me voor heeft. Door te gehoorzamen en afspraken na te komen lever ik het bewijs dat ik iemand vertrouw. Door die keuze eerder te durven maken, hoef ik het later niet bij iedere vraag of opdracht te doen. Dat scheelt weer keuzes, en maakt het leven wat eenvoudiger.

– Reuven Smienk